Od czeskiej rezydencji po koszary. Jak zmieniało się przeznaczenie wzgórza wawelskiego?

12 stycznia 2021

Od ponad 40 lat jest wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, od ponad 25 uznaje się go za pomnik historii, ale ludzie w tym miejscu najprawdopodobniej mieszkali już 100 tysięcy lat temu. Wawel od wieków stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych punktów Krakowa i jest znany jako siedziba polskich królów. Bywały jednak również okresy, kiedy wzgórze wawelskie pełniło nieco inną funkcję.

Czasy prehistoryczne

O ile ostatnich kilkaset lat historii Wawelu znamy bardzo dobrze, o tyle jego przeszłość jest owiana mgiełką tajemnicy. Niepewna jest etymologia samego słowa “Wawel”. Większość badaczy uznaje, że pochodzi ono od słowa “wąwel”, które miało oznaczać “wyniosłość wśród mokradeł”. Inni wiążą nazwę wapiennego wzgórza z “wądołem”, czyli jaskinią, jakich na nim nie brakuje. Niektórzy szukają nawet wspólnych cech z biblijną wieżą Babel. Historycy zgodnie jednak przekonują, że okolice Wawelu były zamieszkane na długo przed tym, nim wprowadzili się tu polscy władcy. Ślady pierwszych siedzib ludzkich, jakie znaleźli archeolodzy, pochodzą z paleolitu i liczą sobie około 100 tysięcy lat.

Czesi z widokiem na Wawel

Wawel, a z czasem również powstała wokół niego osada, szybko zyskiwał na znaczeniu. Pomagało mu dogodne położenie nad ważną rzeką, przez którą prowadziły szlaki handlowe, ale i zaradność mieszkańców. Legendy sytuują na wzgórzu siedzibę władcy Kraka i jego córki Wandy. Kroniki wspominają natomiast o władającym okolicą pogańskim księciu, prawdopodobnie władcą plemienia Wiślan. Mógł on w IX wieku rezydować właśnie na Wawelu – zadarł jednak z Państwem Wielkomorawskim i musiał przyjąć chrzest oraz zależność od południowych sąsiadów.

Tą drogą na Wawel dotarli Czesi, którzy w X wieku rozciągnęli swoje panowanie na Morawy. Ich władanie w Krakowie w 965 roku poświadcza arabsko-żydowski kupiec Ibrahim ibn Jakub. Do państwa pierwszych Piastów wzgórze wawelskie dołącza prawdopodobnie dopiero za panowania Bolesława Chrobrego, mającego zresztą również częściowo czeskie pochodzenie po matce Dobrawie. Z tego mniej więcej okresu pochodzą najstarsze budowle, które dały początek katedrze na Wawelu.

Chcesz odwiedzić Wawel? Najwygodniejszy nocleg to Hotel Best Western Kraków – https://www.bwkrakow.pl!

Polscy władcy na Wawelu

Od tej pory przez blisko 800 lat Wawel pozostaje w polskich rękach. Okres jego świetności rozpoczyna panowanie Kazimierza Odnowiciela, który po powrocie do Polski w 1039 roku to tutaj zakłada swoją stolicę. Obok katedry na wzgórzu powstają więc książęce, a potem i królewskie rezydencje. Wawel nie traci swojej stołecznej roli w czasach rozbicia dzielnicowego. Od 1320 roku, czyli czasów Władysława Łokietka, tutejsza katedra jest też miejscem koronacji polskich królów. Wawel za czasów Kazimierza Wielkiego i w dwóch następnych stuleciach jest stolicą jednego z najważniejszych państw Europy. Zamek i katedra są stale rozbudowywane i upiększane, w świątyni przybywa nagrobków kolejnych władców.

Wzgórze i pobliskie miasto traci na znaczeniu od czasów Zygmunta III Wazy, który pod koniec XVI wieku przeniósł dwór królewski i najważniejsze urzędy do Warszawy. Kraków pozostał stolicą, a na Wawelu koronowali się niemal wszyscy królowie – poza Stanisławem Leszczyńskim i Stanisławem Augustem. Władcy bywali jednak w Małopolsce coraz rzadziej, a najważniejsze decyzje zapadały na Mazowszu.

Austriackie porządki

Po trzecim rozbiorze w 1795 r. Wawel i Kraków znalazły się w zaborze austriackim. Mimo że przez pewien czas na tym terenie funkcjonowała również tak zwana Rzeczpospolita Krakowska, samo wzgórze stopniowo popada w ruinę. Zamek zamieniono na koszary, w jego pobliżu w XIX wieku wzniesiono także szpital wojskowy.

Polacy starali się jednak odzyskać wzgórze. Z czasem do tej inicjatywy przychylnie odniósł się cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I. Społeczeństwo Galicji zbierało środki na restaurację wawelskich zabytków, a w katedrze odbywały się symboliczne pogrzeby polskich bohaterów – m.in. Tadeusza Kościuszki – które w trudnych czasach zmieniały się w patriotyczne manifestacje.

Wawel po odzyskaniu niepodległości

Ostatecznie austriackie wojska opuściły Wawel w 1905 r. 13 lat później Kraków wszedł w skład niepodległej Polski. Wkrótce wzgórze zyskało nowy status prawny – jednej z oficjalnych rezydencji prezydenta. W latach 1939-1945 Polska znów jednak na krótko utraciła kontrolę nad Wawelem, gdy za mieszkanie obrał go sobie Hans Frank, hitlerowski dygnitarz sprawujący kontrolę nad większością ziem polskich podbitych przez Niemcy.

Od 1945 r. Wawel ponownie staje się jednak pomnikiem polskiej historii. Na jego terenie urządzono muzeum. Turyści mogą odwiedzić niektóre części zamku oraz katedry, a także Smoczą Jamę, czyli jaskinię usytuowaną we wnętrzu wzgórza. Nie trzeba nawet przyjeżdżać do Krakowa, by obejrzeć Wawel – wirtualny spacer umożliwia zobaczenie najważniejszych budynków bez konieczności wychodzenia z domu. Była rezydencja królów pozostaje jednak miejscem, które powinien odwiedzić każdy Polak.

Zobacz również: https://www.bwkrakow.pl/nablogu/magiczna-energia-plynaca-z-wawelu-czyli-jak-indyjski-czakram-znalazl-sie-w-krakowie!