Krakowiaczek jeden, czyli o krakowskich strojach ludowych

23 listopada 2020

Czerwona rogatywka, biała sukmana i kolorowy kaftan – te elementy stroju krakowskiego od lat są rozpoznawane w całej Polsce. Już ponad dwa wieki temu strój ludowy Krakowiaków stał się wręcz synonimem stroju narodowego. Swoją popularność zawdzięcza bogatym zdobieniom oraz… Tadeuszowi Kościuszce. Czym zatem wyróżnia się ten ubiór? Kogo możemy zaliczyć do grona Krakowiaków? I dlaczego nie wszyscy członkowie tej grupy etnograficznej ubierają się tak samo? Postanowiliśmy poszukać odpowiedzi na te pytania.

Krakowiacy i Górale

Krakowiacy są jedną z grup etnicznych zamieszkujących Małopolskę – w dodatku najliczniejszą. Jak łatwo się domyślić, to ludzie mieszkający na obszarze wokół Krakowa. Teren ten nie ogranicza się jednak tylko do bezpośredniej okolicy dawnej stolicy Polski. Obszar etniczny Krakowiaków sięga po Tarnów, Częstochowę, Oświęcim czy Bielsko-Białą. To właśnie na tym terenie kształtowały się ich zwyczaje, dialekt małopolski, ale także strój ludowy.

Podobnie jak w innych regionach, używali go tutaj przede wszystkim chłopi. Podstawy współczesnego krakowskiego stroju badacze datują na końcówkę XVII wieku. Jako jeden z pierwszych ludowych strojów przyciągnął on jednak uwagę bogatszych warstw społeczeństwa. Szlachta na dobre poznała go dzięki operze “Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale” z librettem Wojciecha Bogusławskiego. Utwór ten szybko uznano za operę narodową, podobny – narodowy – status przyznając także krakowskim strojom.

Kosynierzy i bale przebierańców

Operę po raz pierwszy wystawiono 1 marca 1794 roku, była pełna aluzji do sytuacji upadającej Rzeczypospolitej. Już 23 dni później Tadeusz Kościuszko na krakowskim Rynku złożył uroczystą przysięgę, która rozpoczęła powstanie przeciw Rosjanom i Prusakom, nazwane przez historię insurekcją kościuszkowską. Generał stojący na czele polskiego wojska powołał między innymi formację bojową złożoną z chłopów, czyli kosynierów, walczących w ludowych strojach. Sam naczelnik powstania przywdział chłopską, krakowską sukmanę po bitwie pod Racławicami. To właśnie odwaga kosynierów przesądziłą wówczas o wygranej, a gest Kościuszki jeszcze rozsławił krakowski strój.

Chcesz przyjechać do stolicy Małopolski? Hotel Best Western Kraków zaprasza! Zarezerwuj nocleg jeszcze dziś!

W tym czasie elementy takiego ubioru ludowego zaczęły pojawiać się również na… balach przebierańców. Szlachta udawała na nich za chłopów, czerpiąc właśnie z podkrakowskich wzorów. Kiedy jednak ubiór krakowiaków na dobre stał się strojem narodowym, przywiązanie do niego stało się wyrazem patriotyzmu. Zakładała go więc służba na dworach, arystokraci tworzyli też banderie krakowskie, czyli konne oddziały Krakowiaków uświetniające uroczystości. Sami Krakowiacy zostali natomiast podzieleni granicami państwowymi – po rozbiorach część ich terenów włączono do Austrii, a część do Rosji.

Zastanawiasz się, jak zwiedzać Kraków…online? Sprawdź nasz poradnik!

Krakowski strój męski i damski współcześnie

Z powodu tego podziału strój krakowski na obu obszarach ewoluował nieco inaczej. Dziś etnografowie wyróżniają więc stroje Krakowiaków Zachodnich oraz Wschodnich. Bardziej rozpoznawalne pozostają ubiory tych z zachodu, czyli między innymi z wsi bezpośrednio graniczących z Krakowem. To właśnie grajków w takich strojach można zresztą nieraz spotkać na ulicach pod Wawelem.

Charakterystycznym wyróżnikiem męskiego ubioru pozostaje czerwona czapka – rogatywka, często zdobiona pawimi piórami, zwana po prostu krakuską. Oprócz tego mężczyźni w tradycyjnym stroju nadal zakładają sukmany z białego sukna, a także granatowe kamizelki, zwane kaftanami, płócienne portki i czarne buty. Strój charakteryzują liczne i bogate zdobienia – guziki z mosiądzu oraz masy perłowej, a także barwne hafty. Nieodłącznym elementem stroju męskiego jest też szeroki pas z podwójnej skóry.

Krakowianki wyróżniają się z kolei kwiecistymi spódnicami oraz zapaskami. Już kilkaset lat temu cieszyły oczy kolorowym haftem i tak pozostało do dziś. Warto zaznaczyć, że pod nie zakłada się jeszcze białą spódnicę, również haftowaną. To taki kilkuwarstwowy strój pozwala na wyjątkowy efekt wirujących spódnic w czasie wykonywania ludowych tańców. Górną część ciała zdobi natomiast gorset pokryty cekinami, koralikami i tasiemkami, na który czasami zarzuca się kolorową chustę. Charakterystyczne wstążki i kwiaty wplecione w warkocze przysługują z kolei tylko pannom. I choć dziś takich strojów na co dzień nikt już nie używa, nadal można go oglądać nie tylko w muzeach, ale także choćby w czasie występów podkrakowskich zespołów ludowych.