Kraków – tu rodziła się niepodległość Polski
13 listopada 2018
Kraków był pierwszym miastem, wyzwolonym przez Legiony Polskie spod władzy zaborców. Setna rocznica odzyskania niepodległości to znakomita okazja, by poszukać śladów tych historycznych wydarzeń. Zapraszamy na patriotyczny spacer po Krakowie!
Ul. Oleandry – Muzeum Czynu Niepodległościowego
Odtąd nie ma Strzelców, ani Drużyniaków. Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi. (…) Jedynym waszym znakiem jest odtąd orzeł biały – tak w sierpniu 1914 r. zwracał się Józef Piłsudski do 144 żołnierzy I Kompanii Kadrowej. Jednostka została sformowana na potrzeby rosyjsko-austriackich walk w okolicach Jędrzejowa i Kielc. Marszałek miał jednak wobec niej zgoła inne plany: zainspirowany historią powstania styczniowego, chciał jak najgłębiej uniezależnić się od austro-węgierskich władz i zbudować podwaliny przyszłej armii niepodległej Polski.
Wymarsz I Kompanii Kadrowej, zgrupowanej właśnie na ul. Oleandry, nastąpił 6 sierpnia 1914 r. Choć bezpośrednie założenia operacji okazały się klęską, udało się zrealizować te długofalowe: z biegiem czasu I Kompania Kadrowa rozwinęła się w I Brygadę Legionów Polskich.
Historyczne zdjęcie I Kompanii Kadrowej na ul. Oleandry /fot. Wikimedia
W miejscu wymarszu wojsk mieści się obecnie Muzeum Czynu Niepodległościowego – Dom im. Józefa Piłsudskiego, wzniesiony w latach 30. XX wieku z inicjatywy byłych legionistów w celu upamiętnienia dzieła Naczelnika. Zobaczysz tam bogaty zbiór pamiątek związanych z Piłsudskim, a także legionistami, marszałkiem Edwardem Rydz-Śmigłym, II wojną światową i działalnością Państwa Podziemnego.
Dom im. Józefa Piłsudskiego /fot. Wikimedia
Ul. Piłsudskiego
Po przekroczeniu Błoń i przejściu przez Aleje znajdziesz się na ulicy Piłsudskiego – wcześniej Wolskiej, obecne miano nadano jej w 1933 roku. Pamięć marszałka czci także pomnik zlokalizowany na zbiegu ulic Wenecja i Garncarskiej. Idea jego wzniesienia powstała już w latach 20. minionego wieku, jednak ostatecznie ukończono go dopiero w 2008 r.
Monumenty dłuta Czesława Dźwigaja przedstawiają postaci Piłsudskiego i Czwórki Legionowej; pozycja żołnierzy wskazuje na gotowość do wymarszu. U stóp Piłsudskiego pyszni się orzeł zrywający okowy – symbol polskiej niezależności. Nad obiema figurami góruje maszt zakończony kopią główki laski marszałkowskiej.
Czwórka Legionowa – fragment pomniku przy ul. Piłsudskiego w Krakowie /fot. Wikimedia
Wieża Ratuszowa na Rynku Głównym
U wylotu ul. Piłsudskiego zobaczysz Collegium Novum; przejdź obok gmachu na ul. Gołębią, następnie skręć w Bracką. Ulica prowadzi na Rynek Główny, pod Wieżę Ratuszową, gdzie 31 października 1918 roku nastąpiło symboliczne przejęcie odwachu spod władzy austriackiej i pierwsza zmiana warty na polską. Wydarzenie zostało przypieczętowane uroczystym odczytaniem i podpisaniem aktu przekazującego władzę stronie polskiej.
Tradycja uroczystej zmiany warty w rocznicę wyzwolenia Krakowa trwała do 1934 r. W czasie II wojny światowej odwach pełnił funkcję niemieckiej wartowni. Tak naznaczony obiekt zburzono rok po zakończeniu wojny; obecnie o wydarzeniach z 31.10.1918 przypomina specjalna tablica pamiątkowa na Wieży.
Krypta Józefa Piłsudskiego na Wawelu /fot. Wikimedia
Katedra Wawelska – krypta Józefa Piłsudskiego
Ulica Grodzka prowadzi z Rynku Głównego do Wawelu, a więc miejsca spoczynku Piłsudskiego. Mogiła Naczelnika znajduje się w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, zaprojektowanej przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Zgodnie z ostatnią wolą Piłsudskiego, w grobowcu zamknięto także urnę z ziemią z mogiły matki marszałka – Marii z Billewiczów Piłsudskiej.
Grobowiec znajduje się za ażurową kratą z wykutymi herbami Polski i Litwy, a także herbem Kościesza rodziny Piłsudskich. Równie interesujące jest wyjście z krypty. Na baldachimie widnieje inskrypcja corpora dormiunt, animae vigilant (pol. ciała śpią, dusze czuwają), a podtrzymują go nefrytowe kolumny z warszawskiego soboru im. Aleksandra Newskiego. Stalowe elementy konstrukcji przetopiono z dział armii austriackiej.
Płyta Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie /fot. Wikimedia
Plac Matejki – Grób Nieznanego Żołnierza
Krakowianie pamiętają i zawsze pamiętali o tysiącach anonimowych wojaków, którzy przelali krew za wolność Ojczyzny. Hołdem dla nich jest Grób Nieznanego Żołnierza w centrum placu Matejki. Pierwszy pomnik, ufundowany przez Mariana Dąbrowskiego, stanął tam w 1925 roku. Niemieckie wojska zniszczyły go podczas nalotów w 1939.
Po zakończeniu II wojny światowej miejsce nabrało nowego znaczenia. W miejscu pomnika umieszczono urnę z ziemią świeżo zebraną na polach bitewnych. W latach 70. urnę przykryła nowa płyta, z inskrypcjami poświęconymi pamięci uczestników obu wielkich wojen. Konstrukcja zawiera także gazowy znicz, który płonie do dziś, podczas uroczystych obchodów patriotycznych rocznic.
